در تعريف کنترل فرايند آماري (STATISTICAL PROCESS CONTROL=SPC) آورده اند که مجموعه اي قدرتمند از ابزار حل مشکل است که در ايجاد ثبات در فرايند توليد و بهبود کارايي آن ازطريق کاهش تغييرپذيري واقع مي گردد، کنترل فرايند آماري را مي توان براي هرگونه فرايندي مورداستفاده قرار داد. ازجمله ابزارهاي کنترل فرايند آماري نمودار علت و معلول است. اين نمودار را نمي توان يک روش آماري درنظر گرفت. اين نمودار کمک مي کند که تعيين کنيم براي دست يافتن به هدف چه بايد کرد و عوامل مربوطه کدام هستند. بخصوص اگر اين مطلب را درنظر داشته باشيم که براي عموم مردم فکر کردن با نمودار ساده تر از آن است که به ذهن خود متکي باشيم، از اين نمودار همچنين مي توان به عنوان ابزاري در بحث و گفتگو استفاده کرد، اين نمودار براي استفاده جهت حل مشکلات عيني و واقعي به کار مي رود و از آن مي توان براي نشان دادن نحوه کنترل، تشريح دقيق حقايق، کنترل فرايندو يافتن علتها و معلولها سود جست.
تاريخچه
اولين نمودار علت و معلول به وسيله پرفسور «کاآروايشي کاوا» از دانشگاه توکيو هنگام تدريس چگونگي تجزيه عوامل مختلف و ارتباط آنها با يکديگر به مهندسان کارخانه کاوازاکي در تابستان 1943 با طرح و شکلي که شبيه يک ماهي بود ساخته شد. نمودار علت و معلول از زمره روشهايي است که از ژاپن سرچشمه گرفته و براي بهبود کيفيت به کار رفته است. اين نمودار بعداً به کشورهاي ديگر نيز برده شــده است و گاهي آن را نمودار «ايشي کــــاوا» يا نمودار استخوان ماهي (FISH BONE) نيز مي گويند. چرا که اين نمودار اولين بار توسط پرفسور <«ايشي کاوا>» مطرح گرديد و ازطرفي ديگر شکل آن شبيه استخوان اسکلت ماهي است که مشکل، عيب يا معلول در سر آن قرار گرفته است. سپس اين نمودار به وسيله دکتر «ادوارد دمينگ» به عنوان ابزاري سودمند براي بهبود کيفيت به کار برده شد. او مديريت کيفيت فراگير را پس از جنگ جهاني دوم در ژاپن آموزش داد و «ايشي کاوا» و «دمينگ» از اين نمودار به عنوان اولين ابزارها در فرايند مديريت کيفيت استفاده کردند.
رسم نمودار علت و معلول
نمودار علت و معلول ارتباط بين ويژگي کيفي و عوامل و فاکتورهاي مرتبط به آن را نشان مي دهد. رسم آن کار چندان ساده اي نيست و حتي با اطمينان مي توان گفت که موفقيت درحل يک مسئله کنترل کيفيت، موفقيت در ساختن يک نمودار علت و معلول است.
انتخاب روش تجزيه و تحليل براي رسم نمودار
غالباً روش انتخابي شامل ايجاد توفان فکري (BRAIN STORMING) در يک گروه متشکل از نمايندگان و کارشناسان قسمتهاي مختلف و افرادي است که بالقوه با آن مشکل ارتباط دارند، صورت مي گيرد. کار رسم نمودار بايد توسط رهبر گروه يا شخص باتجربه اي انجام شود که بتواند جلسه توفان فکري را هدايت کند. در چنين جلسه اي هدف فعال کردن ذهن هريک از اعضاي گروه درجهت ارائه راه حل براي مشکلات يا ارائه پيشنهاد براي بهبودکار است. موضوع يا مشکل از قبل تعيين شده باشد و همه اعضا بايد اظهارنظر کنند. در اين روش توجه به نکات زير ضروري است:
1 - هيچ نظري نبايد موردانتقاد قرار گيرد؛
2 - همه نقطه نظرها بايد بر روي تابلو به طوري نوشته شود که همه بتوانند آن را مشاهده کنند؛
3 - همه بايد بر روي طرح موضوع يا مشکل تعيين شده، اتفاق نظر داشته باشند؛
4 - برروي تابلو بايد جملات، براساس کلمات گوينده نوشته و از قطع کلام گوينده اجتناب شود؛
5 - علتها را در قالب عبارات و موجز و خلاصه بيان کنيد؛
6 - علتهاي احتمالي موثر کشف شده را با استفاده از تکنيک هاي به کار برده شده در تعيين فاکتورهاي اصلي دسته بندي کنيد؛
7 - بـراي تعيين سلسله مراتب علتها از تکنيک «5 WHY» يا چرا؟ چرا؟ استفاده شود؛
8 - تمامي علتهاي احتمالي موثر در ايجاد مشکل را بر روي نمودار علت - معلول قرار دهيد، علتها را به ترتيب درجه نزديکي در ايجاد مسئله بر روي استخوانهاي بزرگ، متوسط، کوچک، مويي و... نمودار علت و معلول نمايش دهيد.
9 - علتهاي احتمالي موثر در بروز مشکل را براي درک کامل مسئله موردبررسي قرار دهيد تا هيچ علتي فراموش نشده باشد.
10 - تمامي علتهاي احتمالي واردشده روي نمودار علت - معلول را براساس دانش فني و تجربه کارشناسان موردبررسي قرار دهيد و آنهايي را که به نظر مي رسد تاثيرات بيشتري روي معلول دارند يعني آن دسته از علتهايي که بايد به جمع آوري اطلاعات درموردشان پرداخت، از بقيه متمايز کنيد.
11 - علتهاي واقعي را نه براساس حدس و گمان بلکه براساس مستندات واقعي ومدارک صحيح و دقيق (آمار و اطلاعات) شناسايي کنيد؛
12 - تحقيق کنيد که آيا بين هريک از علتها و معلولها همبستگي وجود دارد؟ به بررسي رابطه بين علتها نيز بپردازيد؛
13 - موثرترين و مهمترين علت يا علتهايي که درصدد حذف آنها هستيد را انتخاب کنيد.
کاربرد نمودار علت و معلول
به طــــورخلاصه، کاربرد اين نمودار را مي توان در پنج مورد زير دسته بندي کرد:
يک ابزار موثر است که به مردم اجازه مي دهد به آساني ارتباط بين عوامل موردمطالعه در يک فرايند را ببينند؛
در مواقعي که علل بروز مشکل واضح نيست اين نمودار ابزار مفيدي براي شناسايي علل بالقوه است؛
ابزاري سودمند براي استفاده در جلسات توفان فکري يا ميزگرد انديشه هاست؛ ابزاري است براي تعيين ريشه هاي اصلي در مسائل پيچيده و يا حتي ساده و ابتدايي؛
با استفاده از اين نمودار ايده هاي مختلف افراد براي کشف علتهاي ايجاد مشکل و اجراي طرح بهسازي (KAIZEN) ابراز شده اند را به خوبي مي توان بيان کرد.
ارتباط نمودار <«پارتو<>» و «علت و معلول»
در بسياري از موارد براي حل يک مشکل از چند ابزار هفتگانه عالي استفاده مي شود و ترکيب روشهاي مختلف کنترل کيفيت به حل بسياري از مسائل کمک مي کند. ازجمله ترکيب دو ابزار نمودار «پارتو» و نمودار «علت و معلول» درعمل براي حل مسائل و مشکلات کيفي بسيار سودمند است.
پس از رسم يک نمودار «پارتو» علت يا علل واقعي بروز مشکل شناسايي مي شوند و در صورتي که نمودار پارتو را از چند بعد هزينه، زمان و اطلاعات موجود رسم کنيـــم مي توان علت با مشکل اصلي را تعيين کرد که درواقع طي اولين مرحله در رسم نمودار علت و معلول است. در خاتمه و پس از تعيين موثرترين علتها و حذف آنها رسم يک نمودار «پارتوي» ديگر به ما نشان مي دهد که چقدر در بهسازي و حل مشکل موفق بوده ايم.
نظرات شما عزیزان:
